Phố Hiến xưa – Thành phố Hưng Yên ngày nay vốn là một đô thị cảng tấp nập ở Đàng Ngoài vào thế kỷ XVII – XVIII, đã đi vào sử sách với câu ca “Thứ nhất Kinh kỳ, Thứ nhì Phố Hiến”. Qua thời gian, Phố Hiến đã khẳng định cho mình một vị trí khá nổi bật trong hệ thống đô thị Việt Nam thời bấy giờ, chỉ đứng sau kinh thành Thăng Long.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử cùng với sự biến đổi của tự nhiên, Phố Hiến ngày nay không còn sầm uất, nhộn nhịp như phố cổ Hà Nội, hay Hội An nhưng vẫn được đánh giá là một trong 3 khu phố cổ nhất ở Việt Nam với một quần thể di tích, kiến trúc nghệ thuật đa dạng, độc đáo bao gồm các công trình kiến trúc công cộng, những di tích tín ngưỡng tôn giáo, nhà thờ họ, những làng nghề thủ công truyền thống… Khu Di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến, thành phố Hưng Yên được Thủ tướng Chính phủ công nhận vào tháng 12 năm 2014 bao gồm 16 Di tích và cụm Di tích. Đây là những Di tích và cụm Di tích tiêu biểu của Phố Hiến, Hưng Yên; là những minh chứng cho một thời vàng son của Phố Hiến xưa, là tài sản vô giá của quốc gia, chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa to lớn, góp phần làm giàu thêm kho tàng di sản văn hóa của dân tộc Việt Nam. Đây là những di tích có lịch sử lâu đời, có quan hệ mật thiết với lịch sử văn hóa, trở thành một phần nguồn cội, truyền thống và phong tục của nhân dân địa phương. Đây không chỉ là những công trình lưu lại lịch sử dân tộc mà còn khẳng định lòng yêu nước, hướng về tổ tiên, cuội nguồn của mỗi địa phương, là động lực tinh thần góp phần tạo nên sức mạnh đại đoàn kết toàn dân cùng vượt qua mọi khó khăn thử thách, xây dựng quê hương giàu đẹp, văn minh. Để tỏ lòng thành kính, biết ơn và tưởng nhớ về cội nguồn dân tộc, ngày 16/10/2003, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ban hành Quyết định số 3589 về việc phê duyệt dự án đầu tư xây dựng Dự án bảo tồn, tôn tạo quần thể di tích Phố Hiến Giai đoạn II, trong đó, có hạng mục trùng tu, phục dựng đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân.
Đền Lạc Long Quân tọa lạc tại xã Xích Đằng, tổng An Tảo, huyện Kim Động, trấn Sơn Nam Thượng xưa. Nay thuộc khu phố Xích Đằng, phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên. Ngôi đền tôn thờ Quốc tổ Lạc Long Quân, vị vua sơ khai mở đầu cho 18 đời vua Hùng Vương dựng nước, gắn với truyền thuyết “con Rồng cháu Tiên” trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Tương truyền, Lạc Long Quân tên húy là Sùng Lãm, hiệu là Sùng Hiền Vương. Ông là con trai thứ 9 của Kinh Dương Vương và thần Long Nữ. Ông nổi tiếng là người tài giỏi, sức khỏe phi thường, đặc biệt, ông có tài đi lại dưới nước như trên cạn. Lạc Long Quân kết duyên cùng Âu Cơ, sinh ra một bọc trăm trứng, sau nở thành một trăm người con trai. Để gây dựng giang sơn, năm mươi người theo cha xuống biển, năm mươi người theo mẹ lên đất Phong Châu, cùng tôn người con cả lên làm Vua lấy hiệu là Hùng Vương, đặt quốc hiệu là Văn Lang. Con trai Vua gọi là Quan Lang, con gái là Mị Nương, tướng văn gọi là Lạc Hầu, tướng võ gọi là Lạc tướng. Các đời Vua đời đời thế tập gọi là Hùng Vương. Lạc Long Quân được xem là Quốc tổ của dân tộc Việt Nam và được người đời vô cùng sùng bái, tôn kính.
Truyền thuyết kể lại, đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân được khởi dựng từ sớm trên khu đất cao ráo tại đất Xích Đằng. Năm 1740, khi chúa Trịnh Doanh cầm quân đi dẹp loạn qua khu vực Phố Hiến đã được Đức Lạc Long Quân thờ tại miếu Xích Đằng âm phù giúp đánh thắng giặc. Nhớ ơn công đức của Ngài, khi thắng trận trở về, chúa Trịnh đã tâu lên vua Lê xin trùng tu, xây dựng lại ngôi đền thờ khang trang, to đẹp hơn. Tiếng tăm đền thiêng vang truyền khắp chốn, khách muôn nơi nô nức tới thăm, nhân dân vui hưởng thái bình. Trải qua những thăng trầm của lịch sử và sự biến động của thời gian, đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân chỉ còn dấu tích kiến trúc của ngôi đền cổ đó là phần cột hiên và một góc bức tường. Nhân dân địa phương đã chuyển hiện vật, đồ thờ về đình Cả cùng thôn để lưu giữ. Hiện nay, tại di tích vẫn còn lưu giữ được một số hiện vật, đồ thờ có giá trị về lịch sử - văn hóa.
Đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân tại khu phố Xích Đằng phường Lam Sơn
Đền thờ Lạc Long Quân hiện nay được xây dựng trên khuôn viên đất rộng 2.850m2 gồm các hạng mục công trình: Tam quan, Tả vu, đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân và hệ thống sân vườn. Trong đó, khu đền chính có diện tích mặt bằng 143m2 với kết cấu kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm 03 gian Tiền tế và 02 gian Hậu cung. Các hạng mục, cấu kiện được làm bằng gỗ lim vững chắc, mang đậm dấu ấn của một công trình kiến trúc cổ truyền thống, phù hợp với làng quê vùng đồng bằng châu thổ Bắc Bộ. Với những giá trị, ý nghĩa tiêu biểu về lịch sử - văn hóa, đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân được UBND tỉnh Hưng Yên đã ban hành Quyết định số 2455 ngày 29/10/2019 xếp hạng là “Di tích Lịch sử ” cấp tỉnh. Đồng thời di tích đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân cũng là công trình tiêu biểu được Ban Thường vụ tỉnh ủy lựa chọn là công trình chào mừng Đại hội đảng bộ tỉnh Hưng Yên lần thứ XIX, nhiệm kỳ 2020 - 2025.
Ngày 17/10/2020 tức ngày 1/9 năm Canh Tý thành ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ thành phố Hưng Yên tổ chức Lễ đón nhận bằng xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân và gắn biển công trình chào mừng Đại hội đảng bộ tỉnh Hưng Yên lần thứ XIX. Đây là sự kiện quan trọng giúp cho cán bộ, đảng viên, toàn quân, toàn dân thành phố nói riêng, tỉnh HY nói chung hiểu rõ về công lao của Quốc tổ Lạc Long quân trong buổi đầu dựng nước và giữ nước, qua đó nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân về giá trị lịch sử, văn hóa của ngôi đền, từ đó khơi dậy lòng tự hào, truyền thống đoàn kết của dân tộc Việt Nam, xây dựng ý thức giữ gìn và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của ông cha.
Mỗi người con đất Việt mang trong mình dòng máu Lạc Hồng luôn tự hào mình là con rồng cháu tiên; những người dân Phố Hiến xưa – thành phố Hưng Yên ngày nay luôn tự hào mình được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất văn hiến lịch sử có đền thờ Quốc tổ Lạc Long Quân tọa lạc tại phường Lam Sơn, có đền thờ Quốc mẫu Âu Cơ tọa lạc tại xã Hùng Cường, tự hào về truyền thống cách mạng của quê hương hãy tích cực học tập, công tác, lao động sản xuất, cống hiến công sức, trí tuệ cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN ngày càng giàu mạnh, phồn vinh, xây dựng thành phố Hưng Yên ngày càng phát triển.
Hồng Thái (Đài truyền thanh thành phố)