Nhằm khôi phục, củng cố và phát huy nét giá trị văn hóa Phố Hiến xưa, thành phố Hưng Yên đã tiến hành thực hiện dự án cải tạo công viên Hồ Bán Nguyêt, trong đó có công trình Tháp Ngọc – biểu tượng trên Hồ Bán Nguyệt. Hiện nay các hạng mục đang đi vào hoàn thiện, mô hình Tháp Ngọc đã được triển khai dựng trên đảo hồ Bán Nguyệt. Công trình nhận được sự hưởng ứng, phản hồi tích cực từ du khách và các tầng lớp Nhân dân.
“Thứ nhất kinh kỳ, thứ nhì Phố Hiến” câu ca ấy đã nêu lên vị thế của Phố Hiến xưa (nay thuộc thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên) – Thương cảng quốc tế lừng danh vào thế kỷ 16-17 của xứ Đàng Ngoài. Và hồ Bán Nguyệt nằm ở vị trí trung tâm, là “hồn cốt” của vùng Phố Hiến. Theo Hưng Yên địa chí (Nhà in Ngô Tử Hạ, Hà Nội, 1934), Nhật Nam Trịnh Như Tấu ghi nhận: “Hưng Yên xưa ở trên bờ bể….Bể mỗi ngày một lùi ra ngoài…. Một phần lòng sông Phú Lương thành hồ Bán Nguyệt (nửa vầng trăng), tới nay hãy còn di tích.”.
Còn theo Đại Việt sử ký toàn thư có ghi về sự ra đời của hội Tao Đàn do Vua Lê Thánh Tông sáng lập năm 1495, với 28 thành viên, trong đó có Tiến sĩ Đỗ Thuần Thông là người xã Sài Quất, huyện Đông Yên (nay là xã Thành Công, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên), lúc đó giữ chức Kiểm thảo trong Hàn Lâm viện. Hội Tao Đàn Hưng Yên được thành lập vào thượng tuần tháng 3 năm Ất Tỵ (1905), theo ý tưởng của Tổng Đốc Hưng Yên thời bấy giờ là Lê Hoan khởi xướng. Ngay sau khi được thành lập, Lê Hoan đã cho xây dựng “Bình Thi lầu” giữa hồ Bán Nguyệt của Phố Hiến để làm chốn bình thơ. Tuy nhiên, vừa ra đời không lâu thì một số hội viên cự phách của hội ra đi, từ đó người đến Bình Thi lầu dần ít đi rồi vắng bóng hẳn. Chỉ còn trơ lại tòa lầu lẻ loi soi bóng xuống hồ rồi cùng biến mất theo thời gian.
Hồ Bán Nguyệt (tác giả Nguyễn Khắc Hào)
Năm tháng qua đi, cùng với những thăng trầm lịch sử, Phố Hiến vàng son vang bóng một thời không còn vị trí kinh tế như xưa, nhưng những giá trị văn hóa lịch sử thì còn mãi. Nhằm khôi phục, củng cố, giáo dục, phổ cập nét giá trị văn hóa Phố Hiến xưa, phát huy giá trị khu di tích đền Trần, đền Mẫu và công viên hồ Bán Nguyệt, thành phố Hưng Yên đã triển khai thực hiện dự án cải tạo công viên Hồ Bán Nguyêt, trong đó có công trình Tháp Ngọc – biểu tượng trên Hồ Bán Nguyệt. Sau khi thành phố công khai thi tuyển phương án thiết kế kiến trúc, phương án mã số DT0001 của công ty Cổ phần tư vấn đầu tư và xây dựng Vương Long Hà Nội đạt giải nhất và được lựa chọn để đưa vào thi công. Công trình có tên “Tháp Ngọc Nguyệt hồ” được thiết kế dựa trên tinh thần và đặc điểm kiến trúc của cổng tam quan Văn Miếu Xích Đằng (nằm trên địa bàn khu phố Xích Đằng, phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên) – một trong 2 văn miếu lâu đời nhất cả nước, chỉ sau Văn miếu Quốc Tử Giám. Tháp Ngọc cao ba tầng và có bốn mặt như nhau. Cột và cửa vòm tầng một, cùng lan can trang trí và hình tượng tròn sao Khuê của tầng 2 đều được thiết kế theo đặc điểm của Văn Miếu Xích Đằng. Riêng phần mái được thiết kế phong cách mái cổ có cách tân, đỉnh mái đặt hình tượng đầu bút cổ tôn vinh truyền thống hiếu học và khoa bảng của người Hưng Yên. Đặc biệt trong Tháp đặt một viên ngọc sáng được làm bằng đá quý, đặt trên bệ đèn led tạo không gian lung linh, huyền ảo vào ban đêm.
Mô hình Tháp Ngọc được dựng trên đảo hồ Bán Nguyệt
Công trình Tháp Ngọc Nguyệt Hồ hiện đang hoàn tất việc dựng mô bằng vật liệu tổng hợp, bước đầu nhận được sự hưởng ứng, phản hồi tích cực của các tầng lớp Nhân dân địa phương và du khách thập phương. Bà Lâm Thị Bình – sinh năm 1957, người dân phường Minh Khai, thành phố Hưng Yên chia sẻ: “Ngày còn bé vào những dịp đặc biệt, tôi thường được bố đưa ra hồ Bán Nguyệt đi chơi, đi ăn kem. Bố cũng kể cho tôi nghe về dấu ấn Nguyệt hồ xưa cùng với các di tích đền Trần, đền Mẫu, Chùa Chuông, Văn Miếu…. Bây giờ, hàng ngày tôi đều đi bộ thể dục quanh hồ, thấy khuôn viên được sửa sang rất khang trang, đặc biệt là Tháp Ngọc đang được xây dựng, tôi đang hình dung khi hoàn tất khu vực này sẽ cực kỳ đẹp”.
Cùng quan điểm với bà Bình, Ông Phạm Văn Tuyển, sinh năm 1946, ở phường Lê Lợi, thành phố Hưng Yên kể: Gia đình ông gốc gác nhiều đời ở thành phố Hưng Yên, từng là một người lính, ông gắn bó với mảnh đất này như máu thịt. Ông đã từng được nghe kể về “Bình thi lầu” trên hồ Bán Nguyệt, được nghe về tích vịnh thơ trên đảo hồ của cụ Nguyễn Khuyến, cụ Chu Mạnh Trinh… Sự biến đổi của thời gian, cùng những năm tiêu thổ kháng chiến đã khiến nơi đây trở nên tiêu điều. Tuy nhiên, giờ đây thành phố Hưng Yên đã thay da đổi thịt. Đặc biệt vùng Phố Hiến cũ với các di tích và Hồ Bán Nguyệt đang được chỉnh trang, xây dựng khiến tôi rất vui. Nhất là việc xây dựng Tháp Ngọc trên đảo hồ sẽ là điểm nhấn của cảnh quan nơi này. Tôi thực sự vui khi những năm cuối đời lại được nhìn thấy hình ảnh tương tự như “Bình thi lầu” của các cụ ngày xưa.
Chị Trần Hồng Hà, đến từ phường Phương Mai, Đống Đa, Hà Nội chia sẻ: Đầu xuân năm nào gia đình tôi cũng về Hưng Yên lễ Mẫu. Tôi rất thích được đi dạo và ngồi ngắm cảnh hồ Bán Nguyệt, khiến lòng thanh tịnh, nhẹ nhàng hơn. Năm nay thấy thành phố sửa sang lại khuôn viên hồ Bán Nguyệt và dựng Tháp Ngọc trên đảo hồ tôi thấy rất đẹp. Nó khiến tôi có cảm giác như chìm vào không gian Phố Hiến xưa.
Khu di tích Quốc gia đặc biệt Phố Hiến với Đền Trần, Đền Mẫu, Văn Miếu, Chùa Chuông, Đình Hiến, Đông Đô Quảng Hội…. và danh thắng hồ Bán Nguyệt là nét riêng độc đáo của Phố Hiến - Hưng Yên. Cùng với thúc đẩy phát triển kinh tế, thành phố Hưng Yên tiếp tục gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa lịch sử, để Phố Hiến vàng son một thời không còn là niềm khắc khoải của mỗi người con Phố Hiến, Hưng Yên; đồng thời cũng là để văn hóa lịch sử sẽ trở thành “điểm tựa” thúc đẩy kinh tế cùng phát triển./.
Trung tâm Văn hóa-Truyền thanh thành phố